In aanloop naar de invoering van de nieuwe Omgevingswet zijn veel gemeenten in Nederland bezig met het opstellen van nieuwe Omgevingsvisies. Deze visies zijn een opmaat naar de nieuwe wet en vervangen veelal de oude bestaande structuurvisies. Heemschut's stagiaire Aimeric Billet doet op dit moment onderzoek naar hoe het zit met erfgoed in deze nieuwe visies. Ook een paar voorbeelden.
Het culturele erfgoed moet sowieso worden opgenomen in de nieuwe visies, maar het gebeurt op uiteenlopende manieren. Er zijn al een paar visies die vastgesteld zijn en veel gemeenten zijn volop bezig met het proces of het participatietraject.
Vooruitlopend op de grote inventarisatie hier alvast een aantal voorbeelden van visies. Het is natuurlijk een subjectieve rangschikking, maar dienen vooral gezien te worden als inspiratiebronnen of aandachtspunten. Ze zijn ook bedoeld om de discussie aan te gaan, zodat de toekomstige visies scherper en beter met betrekking tot cultureel erfgoed worden.
Drie lovenswaardige visies:
Gemeente Gennep (Limburg):
Het culturele erfgoed en de identiteit zijn de rode draad van het verhaal. De uitleg over de identiteit van de gemeente is een volledig hoofdstuk. Een duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen de landschapskenmerken en de cultuurhistorie in de kernen.
Daarnaast wordt er geprobeerd een verband te leggen tussen alle elementen van het culturele erfgoed, niet alleen de bebouwing, maar bijv. over het vakmanschap (keramiek) en zijn gevolgen op de fysieke leefomgeving. De visie is doordacht opgezet tot op dorpsniveau. Het culturele erfgoed is elke keer opgewaardeerd. De cultuurhistorie is ook een belangrijk speerpunt voor de toekomst. De proceswijzer is eenvoudig, bondig, maar tegelijk krachtig. Het behouden en versterken van het culturele erfgoed staat hoog in de (financiële) regeling en de toekomstige ingrepen binnen de gemeente. Dat gebeurt bijv. via een gemeentelijk kwaliteitsmenu.
Gemeente Oirschot (Noord-Brabant):
De identiteit van Oirschot is uitgelegd en maakt niet deel uit van thema’s. Dit is overkoepelend. Een van de algemene uitgangspunten is de draagkracht van het landschap. De keuze wordt voor dit gebied gemaakt dat de gemeente initiatiefnemer is.
Daarnaast is de cultuurhistorie een thema op zich in de visie. De opbouw is per thema duidelijk met de inventarisatie, de doelstellingen en de stakeholders. Bovendien krijgt elk gebied van de gemeente een duidelijke visie met een ruime plaats voor het culturele erfgoed.
Ten slotte, staan in de bijlage het projectenprogramma met partners en de financiële toewijzing.
Gemeente Oldambt (Groningen):
De identiteit van Oldambt is ook hier een hoofdstuk op zich. Eén van de drie ambities van de gemeente is ‘eigentijdse graanrepubliek’ met het behouden van een authentiek landschap en de bijbehorende geschiedenis. De kernkwaliteiten worden uitgebreid uitgelegd. De visie op het buitengebied kent een duidelijk beleid met bijvoorbeeld de versterking van de zichtbaarheid van de vestingstructuren.
Bovendien is er een interessante verrassing over het water. De gemeente rangschikt de verschillende waterwegen volgens het gebruikt: ‘sierwater’, ‘natuurwater’, ‘vaarwater’... In oude kernen zijn ook de prioriteiten goed uitgelegd met o.a. de cultuurhistorie zichtbaar maken. Ten slotte is de gemeente bewust van de partners, bijv. landschapsbeheer Groningen.
Drie visies waarin erfgoed nog beter geborgd kan worden:
Gemeente Sittard-Geleen (Limburg): Deze visie is teleurstellend, omdat het erfgoed wordt behouden. Niets meer, niets minder. Wat is het erfgoed? Hoe is het meegenomen naar een toekomstperspectief? Wat is het beleid? Alles blijft onbeantwoord en het is lastig om te zien wat de identiteit van de gemeente is.
Gemeente Overbetuwe (Gelderland): Het cultureel erfgoed wordt niet gezien als een van de zes ambities voor de toekomst, maar het landschappelijke karakter (inventarisatie is interessant) onderscheidt de gemeente van de stedelijke omgeving. Het probleem is dat het niet wordt uitgelegd hoe ze willen dat behouden. De gemeente schrijft over landgoederen in het buitengebied. De vertaling naar programma’s, financiële regeling en regels blijft heel algemeen.
Gemeente Bladel (Noord-Brabant): Het beleid over het buitengebied is meer gericht op het agrarisch beleid, de boeren, de be- of verwerking van de mest dan het behouden op zich. Na het lezen van deze visie, heeft Heemschut nog niet kunnen begrijpen wat is het culturele erfgoed van de gemeente en vooral het beleid dat daaromheen ontwikkeld wordt. Er is absoluut niets over gezegd.
Bovenstaande voorbeelden laten zien dat de grootte of kwaliteit niks zegt over het wel of niet benoemen van erfgoed. De ene gemeente neemt het veel nadrukkelijker mee dan de andere.